Zasada niedziałania prawa wstecz (łac. Lex retro non agit), nazywana również zasadą nieretroaktywności prawa, to główna reguła rządząca wieloma dziedzinami polskiego prawa, w tym również prawem cywilnym. Sprawdźmy, na czym ona polega.
Zasada nieretroaktywności
Łacińska sekwencja Lex retro non agit została prawnie uregulowana w ustawie z 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks Cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zasada ta dotyczy nie tylko stosunków cywilnoprawnych, ale również znajduje swoje zastosowanie w innych stosunkach prawnych, jak np. prawo karne, z tym że działa ona w oparciu o odmienne regulacje. Jako pierwszy zasady nieretroaktywności prawa użył polski prawnik Stanisław Wróblewski (1868-1938) w „Zarysie wykładu prawa rzymskiego” z 1916 roku.
Wyjątki w prawie cywilnym
Według treści art. 3 Kodeksu cywilnego, ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że wynika to z jej brzmienia lub celu. Można zatem powiedzieć, że ustawy odnoszące się do stosunków cywilnoprawnych działają wyłącznie na przyszłość i nie dotyczą swoją mocą prawną okresu poprzedzającego ich wejście w życie. Zasada niedziałania prawa wstecz ma przede wszystkim za zadanie zabezpieczyć pod względem prawnym polskich obywateli. Wyjątki od zasady nieretroaktywności istnieją tylko w sytuacjach, gdy nowelizacja przepisów przewiduje taki zapis lub gdy wynika to jednoznacznie z celów, o których mówi prawo cywilne. Kazusy z rozwiązaniami pozwalają poznać konkretne przypadki, w których zasada niedziałania prawa wstecz ma swoje zastosowanie. Należy pamiętać również, że zasada opisana w art. 3 k.c. dotyczy wyłącznie przepisów materialnoprawnych, nie zaś przepisów proceduralnych.
Tylko obowiązujące normy prawne
W polskim orzecznictwie wskazuje się, że zgodnie z zasadą nieretroaktywności, w sytuacjach prawnych mających miejsce w danym czasie wykorzystuje się normy prawne w tym okresie obowiązujące. Wynika z tego, że późniejsze przepisy nowelizujące konkretne normy prawne nie znajdują do nich zastosowania. Ponadto nowe przepisy nie mogą przyczyniać się do formułowania odmiennych ocen prawnych tych zdarzeń, niż tych wynikających z norm prawa obowiązujących w momencie ich zajścia.
Zabezpieczenie prawne
Zasada Lex retro non agit to obecnie jedna z głównych zasad w polskim prawie cywilnym. Pozwala ona zapewnić cywilnoprawne poczucie bezpieczeństwa prawnego, a także zbudować zaufanie Polaków do państwa. Przepisy prawa cywilnego mogą być stosowane wstecz jedynie w sytuacji, gdy odpowiednie przepisy wprost to przewidują lub w momencie, gdy cel nowelizacji ma za zadanie objecie jej przepisami okresu sprzed daty wejścia jej w życie.
